ایران اینفورمر؛ پس از سال‌ها درگیری و جنگ داخلی، سوریه که به صحنه رقابت‌های گسترده بین‌المللی و منطقه‌ای تبدیل شده بود سرانجام با سقوط بشار اسد روبرو شد، سقوط بشار اسد که با حمایت حامیان منطقه‌ای و جهانی خود در قدرت باقی مانده بود، می‌تواند فصل جدیدی از بحران یا پسا بحران را برای سوریه رقم بزند. این گزارش با بررسی سناریوهای مختلف و تحلیل نقش بازیگران اصلی، تصویری از آینده سوریه ارائه می‌شود.
سناریوهای احتمالی پس از سقوط بشار اسد
1. تجزیه سوریه به مناطق نفوذ
یکی از اصلی‌ترین احتمالات، تقسیم سوریه به مناطق نفوذ تحت کنترل گروه‌های مختلف و حامیان خارجی آنها است. این وضعیت ناشی از خلأ قدرتی است که با سقوط بشار اسد ایجاد خواهد شد. هر یک از بازیگران داخلی و خارجی تلاش خواهند کرد تا منطقه‌ای از کشور را تحت کنترل خود درآورند. در این سناریو:
- شمال سوریه: عمدتاً تحت کنترل نیروهای کُرد (یگان‌های مدافع خلق – YPG) و متحدان آنها باقی خواهد ماند. این گروه‌ها حمایت ایالات متحده را دارند و به دنبال ایجاد خودمختاری یا حتی تشکیل دولتی مستقل هستند. با این حال، این مسئله به شدت با منافع ترکیه در تضاد است که مخالف هرگونه گسترش نفوذ کردها در مرزهای خود است.
- شمال غربی و ادلب: این منطقه به احتمال زیاد تحت کنترل گروه‌های اسلام‌گرا مانند هیئت تحریرالشام باقی خواهد ماند. ترکیه نیز ممکن است از این گروه‌ها برای اعمال نفوذ خود استفاده کند.
- جنوب و مناطق مرکزی: این بخش‌ها ممکن است میان گروه‌های مختلف مخالفان تقسیم شود که هر کدام به یکی از قدرت‌های خارجی وابسته هستند، مانند عربستان سعودی، قطر یا امارات.
تجزیه کشور به مناطق نفوذ، نه تنها تنش‌های داخلی را افزایش می‌دهد، بلکه سوریه را به میدان رقابت‌های جدید نیابتی بین قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل می‌کند.
2. تشکیل دولت انتقالی با حمایت بین‌المللی
سناریوی دیگر تشکیل یک دولت انتقالی است که با میانجی‌گری سازمان ملل و حمایت قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای شکل می‌گیرد. این دولت می‌تواند به عنوان پلی برای بازسازی نهادهای دولتی، ایجاد ثبات و برگزاری انتخابات عمل کند. در این سناریو:
- توافق بازیگران خارجی: برای موفقیت این طرح، قدرت‌های بزرگ مانند آمریکا و روسیه باید بر سر تقسیم منافع به توافق برسند. همچنین، کشورهای منطقه‌ای مانند ایران، ترکیه و عربستان باید نقش خود را در این فرآیند تعریف کنند.
- چالش‌ها: اختلافات عمیق ایدئولوژیک و منافع متضاد میان گروه‌های داخلی و حامیان خارجی آنها، ایجاد چنین دولتی را دشوار می‌سازد. ایران و روسیه احتمالاً به دنبال حفظ بخش‌هایی از نفوذ خود در دولت انتقالی خواهند بود، در حالی که غرب تلاش می‌کند حضور ایران را کاهش دهد.
3. ادامه جنگ داخلی و آشوب سیاسی
پسا سقوط بشار اسد ممکن است سوریه را به صحنه آغاز یک دوره طولانی از جنگ داخلی میان گروه‌های مختلف تبدیل کند. این سناریو شبیه به وضعیت لیبی پس از سقوط قذافی است و می‌تواند موجب بی‌ثباتی گسترده در کل منطقه شود. در چنین شرایطی:
- درگیری میان گروه‌ها: گروه‌های مختلف از جمله کُردها، گروه‌های اسلام‌گرا، و مخالفان میانه‌رو برای پر کردن خلأ قدرت با یکدیگر به رقابت خواهند پرداخت.
- نقش بازیگران خارجی: قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی به حمایت از گروه‌های مورد نظر خود ادامه خواهند داد. این وضعیت منجر به تشدید درگیری‌ها و تداوم بحران خواهد شد.
نقش بازیگران اصلی در آینده سوریه
1. ایران
ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین حامیان بشار اسد، منافع استراتژیک خود را در سوریه از دست نخواهد داد. با استفاده از گروه‌هایی همچون حزب‌الله و شبه‌نظامیان محلی، تهران تلاش می‌کند تا نفوذ خود را حتی پس از سقوط اسد حفظ کند. این نفوذ می‌تواند از طریق ایجاد پیمان‌های امنیتی با گروه‌های داخلی یا توافق‌های پنهانی با بازیگران خارجی صورت گیرد.
2. روسیه
روسیه که در زمان حکومت اسد حضوری نظامی و دیپلماتیک در سوریه داشت، در تلاش است تا پایگاه‌های استراتژیک خود در طرطوس و لاذقیه را حفظ کند. تغییر در ساختار سیاسی سوریه می‌تواند به منافع این کشور آسیب بزند. در نتیجه، مسکو احتمالاً به دنبال یک راه‌حل سیاسی خواهد بود که هم بقای منافع خود را تضمین کند.
3. ترکیه
ترکیه به شدت مخالف افزایش نفوذ کُردها در سوریه است و از گروه‌های مخالف دولت دمشق حمایت می‌کند. پس از سقوط اسد، آنکارا احتمالاً به دنبال گسترش مناطق نفوذ خود در شمال سوریه و جلوگیری از تشکیل یک دولت مستقل کردی خواهد بود.
4. آمریکا
ایالات متحده در تلاش است تا نفوذ ایران و روسیه در سوریه را کاهش دهد. واشنگتن ممکن است از گروه‌های میانه‌رو یا نیروهای کُرد حمایت کند تا مانع از تسلط گروه‌های رادیکال یا گسترش نفوذ ایران شود.
5. گروه‌های داخلی
- کُردها: نیروهای کُرد به دنبال حفظ دستاوردهای خود و ایجاد نوعی خودمختاری هستند.
- گروه‌های اسلام‌گرا: گروه‌هایی مانند هیئت تحریرالشام به دنبال ایجاد حکومت اسلامی در مناطق تحت کنترل خود هستند.
- مخالفان میانه‌رو: این گروه‌ها که عمدتاً تحت حمایت غرب و کشورهای عربی قرار دارند، به دنبال تشکیل دولتی سکولار هستند.
آینده سوریه پس از سقوط بشار اسد به شدت به تعاملات میان بازیگران داخلی و خارجی بستگی دارد. هر یک از سناریوهای مطرح‌شده، فرصت‌ها و چالش‌های خاص خود را دارند. تجزیه سوریه به مناطق نفوذ، تشکیل دولت انتقالی، یا ادامه درگیری‌ها، همگی به تصمیمات بازیگران کلیدی و توانایی آنها در ایجاد توافق‌های پایدار بستگی دارد. در نهایت، تنها یک تلاش هماهنگ و جامع بین‌المللی می‌تواند این کشور را از گرداب بحران نجات دهد.
